"Sint Rochus, beschermt ons!!!"

2020: Corona, een wereldwijde pandemie ten gevolgen van een nieuw en onbekend virus, Covid 19. Overal gaan volledige landen in lockdown en tracht men de contacten tussen mensen tot nul te herleiden om de verspreiding van het virus in te dijken.

Epidemieën en pandemieën zijn van alle tijden. Besmettelijke ziekten eveneens. Nog zeer recent was er het Sarsvirus, ook Ebola steekt regelmatig de kop op. Er was de Spaanse Griep na WOI, die naar schatting 50 miljoen levens kostte. In de 19e eeuw waren er grote uitbraken van cholera, de blauwe ziekte (naar de grauwe huidskleur - door dehydratatie vanwege de acute diarree - van de besmette persoon).

1346-1351: de Zwarte Dood of de builenpest, dé moeder der pandemieën, die op 5 jaar tijd het leven kostte aan minstens 75 miljoen mensen, voornamelijk in Europa! Via Italië (zie de parallel met vandaag) kwam de pestbacterie Europa binnen en verspreidde zich razendsnel via de vlooien die leefden op ratten. Vooral de steden, onhygiënisch en broeihaarden voor ongedierte, werden zwaar getroffen, maar ook rurale gebieden kregen de volle laag. Omdat men de oorzaak niet kende, dacht men dat het straf van God was; om de ziekte in te dijken werden mensen opgesloten, soms werden de poorten van een geïnfecteerde stad simpelweg gesloten, om zo de bevolking uit te zweten. Men werd in quarantaine geplaatst, een zeer actueel gegeven. Het woord stamt uit de tijd van de Zwarte Dood en is afgeleid van 'quaranta giorni', de 40 dagen dat inkomende schepen in de Italiaanse havens buiten op zee moesten wachten alvorens aan te meren. De zeelui, al dan niet besmet, kwamen niet aan land!

Destijds, net zoals vandaag, sloeg bij elke epidemie de schrik het mensdom om het hart. En wat deden de mensen in het katholieke Europa als ze bang waren? Ze gingen hard en veel bidden. Alle mogelijke heiligen werden aanroepen om het onheil af te wenden. Tijdens de middeleeuwen waren er 14 noodheiligen, waarvan er 6 heel specifiek werden aanbeden in tijden van pest en besmettelijke ziekten. De heilige Catharina van Alexandrië is één van de bekendste noodheiligen. Maar dé heilige om te aanbidden in tijden van epidemieën is toch Sint Rochus van Montpellier.

Over Rochus zelf is er weinig bekend. Enkel dat hij vermoedelijk rond 1350 werd geboren in een begoed gezin in Montpellier, Frankrijk. Volgens de overlevering had hij een wijnvlek in de vorm van een kruis op zijn been, een teken van God! Na de dood van zijn ouders gaf hij al zijn geld aan de armen en trok hij samen met zijn hond rond als pelgrim. Op plaatsen waar de pest heerste, bleef hij om hulp te bieden en genas hij mensen simpelweg door een kruisteken te maken. In Italië werd hij uiteindelijk zelf ziek, een pestbuil op zijn been. Om anderen niet te besmetten trok hij zich terug in een bos; daar bad hij veel tot God die hem uiteindelijk genas van zijn ziekte. Terug thuis werd hij als vreemdeling niet meer herkend en in de kerkers geworpen. Daar stierf hij rond 1380.

100 jaar later werden zijn relieken van Montpelier overgebracht naar Venetië. Vanaf dat moment nam de verering van Sint Rochus een zeer grote vlucht. Door de uitvinding van de boekdrukkunst verschenen er vele uitgaven uit zijn wonderbaarlijk leven; en het woord verspreidde zich snel. Vele schilderijen en beelden werden gemaakt ter ere van Rochus en ter bescherming van de mensen.

Hoe kan je hem herkennen? Hij wordt meestal afgebeeld met zijn pelgrimsstaf, korte tuniek en knapzak; zijn trouwe viervoeter vergezelt hem steevast. Bijna altijd wijst hij naar een pestbuil op zijn ontbloot bovenbeen. Naast beschermheilige tegen pest, cholera en pestilentie, is hij is o.a. ook de patroonheilige van de steden Montpelier en Venetië én van ziekenhuizen, gasthuizen, hospitalen, artsen, chirurgen, apothekers en doodgravers. In deze bizarre tijden van Corona, heel toepasselijk!

Waar kan je Sint Rochus vandaag vinden? Bijvoorbeeld in Herentals. Als één van de 2 overblijvende middeleeuwse poorten, is de Boven- of de Hoogpoort een vaste stopplaats op mijn historische wandeling. We bezoeken de oude stadspoort zelfs binnenin.

Maar wie heeft er ooit gelet op de kleine nis met lantaarn links naast de poortboog aan de kant van de Bovenrij? Niet veel mensen, zelfs rasechte Herentalsenaren is het nog nooit opgevallen! In de nis staat een geschilderd 19e eeuws plaasteren beeldje van de Heilige Rochus. Het werd er vermoedelijk geplaatst als dank aan de heilige om de stad te sparen van een zoveelste cholera-opstoot, waarvan de Kempen slachtoffer werd doorheen de 19e eeuw. De bronzen lauriertak die voor het beeldje hangt zou van de hand zijn van de vermaarde Lierse kunstsmid Louis van Boeckel. De parochie van de Bovenrij betaalde voor het onderhoud van de nis en het beeldje.

Ik hoop dat je de volgende keer als je onder de poort door rijdt, toch eens even links omhoog kijkt naar onze Sint Rochus van Herentals!

En hopelijk kan hij ons ook een beetje soelaas bieden in tijden van een moderne 'pest'. Eén kleine troost hebben we wel: de geschiedenis leert ons dat er na elke catastrofe een tijd van feest en vreugde volgt... alvorens we ons weer storten in onze dagelijkse besoignes.