Vlog Discover Stabroek @ Home:
Aflevering 12: https://www.youtube.com/watch?v=3KFftE11EnU
Sinds 1999 is de oude schans of redoute van Smoutakker een mini-natuurreservaat van Natuurpunt, gefinancierd door privé-gelden. Voor Vlaanderen unieke fauna en flora groeien op de oude betonnen muren van de schans. Ook voor een aantal, soms zeldzame, soorten vleermuizen is ze sindsdien een nieuwe, beschermde thuis. De meest voorkomende soorten zijn de watervleermuis en de grootoorvleermuis.
Tot aan de aankoop door Natuurpunt, had de oude schans gedurende 85 jaar roemloos en in puin gelegen, als stille getuige van het Duitse beleg van Antwerpen in 1914. Onder de brokstukken ligt sindsdien het lichaam van de 21-jarige soldaat Grosfils; de onfortuinlijke elektricien uit het Luikse, die ging kijken waarom de lading springstof om het bolwerk op te blazen toch maar niet ontbrandde…. De trage lonten werkten ook echt traag en dat moest hij met zijn leven bekopen!
De redoute van Smoutakker werd gebouwd in de Hoofdweerstandstelling Antwerpen tussen 1910 en 1912. Ze moest het 5km brede gat dichten tussen de pantserforten van Stabroek en Ertbrand. Een redoute is een kleine, ronde veldschans, vaak gebouwd als steunpunt voor artillerie of infanterie. Voor de bouw gebruikte men beton en baksteen. De fortgracht is ovaalvormig. Het fortje zelf heeft enkel een hoofdgebouw. De hoofdingang dient tevens als traditorebatterij met 8 lichte tot middelzware kanonnen. Aan de vijandige zijn stond er 1 geschutskoepel met een 75mm kanon.
In Smoutakker lag er een garnizoen van soldaat-kanonniers dat was gedetacheerd vanuit het Fort van Ertbrand. De leiding was in handen van luitenant Lecocq. Het fortje was zo klein dat er zelfs geen vaste slaapzalen waren. In oorlogstijd sliepen de soldaten in de gangen!
De laatste dagen van de belegering van Antwerpen zijn op 9 en 10 oktober 1914. De meeste forten ten zuiden en ten zuidwesten zijn al gevallen. De Duitsers rukken op naar de stad zelf. Paniek breekt uit, honderdduizenden vluchtelingen trekken noordwaarts richting het neutrale Nederland om aan het oorlogsgeweld te ontkomen. Het Belgische leger ontsnapt aan vernietiging bij Antwerpen door zich net op tijd via de befaamde pontonbrug over de Schelde naar Linkeroever te verplaatsen; de weg voor de Duitsers ligt nu open. In de noordelijke sector - de forten Berendrecht, Stabroek, Smoutakker, Ertbrand, Kapellen - hoort men de gevechten, maar ze zien nog geen vijand. Wat ze wel zien zijn die duizenden vluchtelingen uit Antwerpen en soldaten-kanonniers uit naburige forten zoals Brasschaat en Drijhoek.
Lecocq overlegt met zijn collega’s in de naburige forten. Geven ze zich over of proberen ze zich nog bij het veldleger te voegen? Lecocq beslist om het fort te evacueren en het op te blazen om de Duitsers geen cadeau te geven.
Springstof wordt aangebracht, lange traag brandende lonten worden aangestoken en het garnizoen verlaat de schans in de richting van Berendrecht… Lecocq en enkele soldaten blijven ter plaatse om de vernietiging van het bolwerk garanderen; er gebeurt echter enkele uren niets. En dan gaat Grosfils kijken… de rest is geschiedenis.
Hij is nooit meer teruggevonden. Ook zijn adjudant komt om bij de ontploffing en zelfs 2 passerende dames, op de vlucht uit Antwerpen, werden geraakt door rondvliegend puin en sterven wat later aan hun verwondingen.
Volgens Lecoq echter, na de oorlog, waren er slechts 2 gekwetsten, bij één van hen was de arm afgerukt. Over doden getuigde hij niet. De destructie was compleet, in tegenstelling tot bijvoorbeeld de forten van Stabroek en Ertbrand, waar er ook wel schade was, maar waar de Duitse bezetter wel nog gebruik heeft kunnen maken.
Vandaag staat enkel de achtermuur van het hoofdgebouw nog recht en is het gebouwtje en de koepel van het 75mm geschut nog redelijk intact.
In 1917 bouwt de Duitse bezetter nog 2 bunkers binnen de fortgracht als deel van de Nordabschnitt; in 1935 doet het Belgisch leger er nog 2 bij wanneer het fortje ook wordt ingericht als infanterie-steunpunt. ze dienden als machinegeweer nesten om de antitankgracht te verdedigen.
Maar ook in WOII wordt er nooit echt gevochten in en rond de schans.
Het is pas NA de oorlog dat er doden vallen op de redoute. Tijdens de bezetting hadden de Duitsers er een mijnenveld aangelegd. Na de bevrijding sneuvelen er Belgische en Britse soldaten bij een poging om te schans te ontmijnen. Er sterven ook burgers door op een mijn te lopen. Hoewel het tegen heel wat conventies inging, Duitse krijgsgevangenen werden opgevorderd om het hele gebied mijnenvrij te maken en ook tijdens die actie vallen nog dodelijke slachtoffers.
In de jaren 1950 wordt het fort gedemilitariseerd en worden de gronden publiek verkocht. De nieuwe eigenaar wilde een huis bouwen op het forteiland, maar dat is er nooit van gekomen, omdat er jarenlang sprake is geweest om van de antitankgracht een duwvaart te maken. Die plannen zijn echter nooit gerealiseerd, waardoor de schans van Smoutakker er troosteloos bleef bijliggen, letterlijk vergane glorie! Tot het 20 jaar geleden een klein natuurparadijs werd en vele nieuwe bewoners kreeg!
------------
Bronnen:
CANNAERTS, J. en VAN NUNEN, R., Fort Ertbrand - handleiding gidsen. Kapellen, 2018. MOUS, E., Het fort van Stabroek of een fort aan ons (Oud) Broek. Stabroek, Heemkring Molengalm, 3e Jgn, n°3, september, 2001. CLEIREN, L., Inleiding Avondwake Redoute. Stabroek, Heemkring Molengalm, 16e Jgn, n°4, 2014, p. 3-8. VAN DESSEL J., Het Fort Ertbrand en zijn omgeving in Kapellen. 100 jaar militaire geschiedenis, natuurbeheer en toerisme, Kapellen, 2019.
Comments